Politika: 19.07.2008. - D. Stevanović

Na prvi pogled pitoma i blaga, sa prelepim predelima, blagim zaravnima i proplancima, Golija začas postane oštra i surova. Tek što smo počeli da uživamo u njenim ogromnim, šumovitim prostranstvima, zakovitlala se oluja sa pljuskom i gromovima koji su parali nebo. Sa jednog udaljenog brda nedugo zatim stigla je vest da je munja pokosila celo stado ovaca. Ogromna prostranstva, oštra klima i guste šume razlog je da ovdašnji brđani često kažu: „Ne zna Golija šta je delija”.

Ova planina je najverovatnije dobila ime zbog svoje veličine  – golema. Jedna od najlepših i šumama najbogatijih u Srbiji, nalazi se 40 kilometara jugozapadno od Ivanjice i 32 kilometra severno od Novog Pazara, tri puta je veća od Kopaonika jer zahvata prostranstvo od 75 hiljada hektara.


Pod zaštitom države

Bez terenskog vozila ili konja planinu je teško proći, pa se čak i planinari retko sreću. Jedan od onih koji ovde najviše biva jeste Golub Pendić, vlasnik Turističkog centra „Odvraćenica” koji se nalazi na južnoj strani planine.

On nas podseća da je vlada Srbije jula 2001. godine donela uredbu kojom se područje planine Golija stavlja pod zaštitu kao Park prirode Golija i svrstava u prvu kategoriju zaštite kao prirodno dobro od izuzetnog značaja. Precizno su definisane granice parka, koji obuhvata područja opština Ivanjica, Kraljevo, Raška, Novi Pazar i Sjenica, a unutar njih područja s prvim, drugim i trećim stepenom zaštite.

Trenutno se gradi i uređuje vizitorski centar „Odvraćenica”, koji će primati posetioce iz drugih parkova prirode iz zemlje i inostranstva. Oni će se ovde sastajati, razmenjivati iskustva, savetovati i odmarati. Centar će se nalaziti na površini od tridesetak hektara. Prema rečima Goluba Pendića, planirano je da se grade drvene etnokuće, bungalovi za odmor, stadion za veliki fudbal, dva teniska terena, parking za autobuse, a urediće se staze za šetnju i izlete u prirodu.

– Već smo uredili osam staza za skijanje sa pet žičara, tako da „Odvraćenica” postaje i skijaški centar. Daleko smo još od standarda Kopaonika, pre svega što se tiče smeštaja, ali poseta je jako dobra u zimskim mesecima. Nadamo se da će i država u narednom periodu pomoći u izgradnji neophodne infrastrukture. Nismo imali put koji bi ovaj centar u izgradnji povezao sa Novim Pazarom, ali prethodnih godina postavljen je asfalt, što svakako značajno doprinosi daljem razvoju ovog kraja – kaže Pendić.

Pored „Odvraćenice”, turističke destinacije su i u Belim Vodama i Golijskoj Reci, na ivanjičkoj teritoriji, i u mestu Česta Vrela u raškoj opštini. Dosta se očekuje i od izgradnje puta Subotica – Boljare, koji treba da prođe i preko Golije, ali poznavaoci prilika upozoravaju da se u poslednje vreme neplanski gradi i da niču vikendice pored samih izvora reke i korita Studenice.


Naselja u unutrašnjosti

Ipak, Golija je i dalje područje sa puno izvora čiste vode, manjih potoka od kojih nastaju reke bogate pastrmkom, lipljenom, krkušom, jošankom… Na ovoj planini se, pored izvorišta Studenice, nalazi i izvorište reke Moravice, a na njoj su i mnogi spomenici i manastiri iz 12. i 13. veka. U selu Gradac nalazi se Gradački krst, crkva u selu Osatija, koja je udaljena od Ivanjice 46 kilometara, podignuta u vreme Nemanjića i posvećena svetim Kozmi i Damjanu. Jedan od znamenitih spomenika kulture u podnožju Golije je Rimski most, koji je od Ivanjice udaljen 17 kilometara, a veruje se da je iz doba Nemanjića, iako u nazivu ima odrednicu rimski.

Golija je poznata i po lekovitom bilju, ima ga više od sto vrsta pa u proleće mnogi travari opsedaju planinu. I pored neplanske seče, prebogata je šumom, u nekim delovima može se naići i na stabla visoka i do 40 metara. Ovde je stanište oko hiljadu vrsta biljaka, centar reliktnih vrsta i carstvo planinskog javora. Golija je prebogata divljači i njome danas često krstare lovci na lisice, divlje svinje, medvede, jazavce, jelene i zečeve. Jedna od osobenosti planine jesu vukovi kojih u drugim područjima nema u tolikom broju, na obroncima između Novog Pazara i Ivanjice. Zbog prisustva 95 vrsta ptica, Golija je i jedan od veoma važnih planinskih ornitoloških centara.  

Još jedna osobenost vezana je za Goliju – nijedna planina nije toliko naseljena. U njenoj unutrašnjosti puno je sela, samo ih treba bolje povezati putnom mrežom i omogućiti stanovništvu da živi i radi, čuvajući svoje tradicionalno gostoljublje, srdačnost i otvorenost.
 

Legenda o Janku i Rajku

Najviša tačka planine je zaravnjen, neuočljiv Jankov kamen, visok 1833 metra. Prema narodnom verovanju, dva pobratima Rajko i Janko su se kladili ko će pre da iznese oveći kamen na vrh Golije. Rajko je brzo nosio svoj, blizu vrha se spotakao i ispustio kamen, koji je pao u potok. Janko je polako nosio svoj, ali je sigurno stigao do vrha. Otuda se vrh Golije zove Jankov kamen, a potok u koji se otkotrljao Rajkov kamenstanovnici zovu Rajkov potok.

     Politika: 19.07.2008. - D. Stevanović