Austrougarska je pre 99. godina izgradila žičaru Kotor

Istorija Istorija skijanja u Crnoj Gori Austrougarska žičara Kotor–Cetinje iz 1916

Austrougarska žičara Kotor–Cetinje iz 1916

Tokom marta 2015. održana je javna rasprava o Nacrtu Koncesionog akta i Ugovora za projekat „Izgradnje žičare Kotor – Lovćen – Cetinje“ o kojoj brojne napise već godinama prenose mediji. Ali nove žičare nema, niti je na vidiku.

U daljem tekstu, neće se razmatratiu buduća, ali ona stara žičara izgrađenoj prie 99 godina to zaslužuje, kao i njeni konstruktori, realizatori…

Austrougarska monarhija je odlučila da izgradi žičaru, Kotor – Cetinje u ratnom vihoru 1916.godine. Žičara je rađena kao nužnost i jedina mogućnost snadbjevanja Austrugarskih trupa koje su osvojile zaleđe Boke Kotorske i Lovćen. Nije rađena za prevoz putnika, rađena je za potrebe vojničke nužnosti za logističku podršku vojne operacije.

Ratna dejstva, Lovćenska operacija sa 40.000 vojnika na teritoriji Crne Gore, Lovćen osvojen, Austrugarske snage su na liniji Đinovići – Dobrosko Selo, 15 km od Cetinja, vojska je trebala logističku podršku, oružije, municiju, hranu… Osim vojske okupator je preuzeo odgovornost za zauzete teritorije i njeno stanovništvo u pitanju je oko 200.000 ljudi. Komunikacije sa zaleđem nema, brodovi do Kotora dovoze hranu municiju oružije, jedino riješenje je žičara.

Specijalne jedinice austrougarske vojske imale su veliko iskustvo u gradnji žičara u Austriji, Švajcarskoj.

Gradnja se odvijala u uslovima ratnih dejstava koji su se odvijali blizu gradilišta, trase, januar 1916. godine, u veoma teškim i složenim zimskim vremenskim uslovima.

„To je bio izuzetno važan, značajan i složen poduhvat. Našo sam podatke jednog poručnika bojnog broda koji je opiso vremenske uslove rada u januaru, pristupačnost terenu, koji su bili izuzetno teški i zahtjevni. Za sat vremena žičarom se do Njeguša prevozilo 7.500 kg materijala ali pošto to nije bilo dovoljno onda su radili i drugi krak od Škaljara nakon čega je urađen završni krag do Cetinja koji je prevozio fascinantnih 110 tona dnevno materijala“ – zapisao je autor publikacije „Austrougarska žičara Kotor-Cetinje 1916.godine“, Radojica Rašo Pavićević, penzionisani potpukovnik, entuzijasta i zaljubljenik u planinarstvo i vojnu istoriju, koji je godinama obilazio i istraživao austrougarske fortifikacije.

Trasa žičare je bila veoma zahtjevna, velika visinska razlika, trebalo je izgraditi pogone sa nosećim stubovima, prenosnim mehaniznima, izgraditi stanice i podstanice, elektifikacirani su magacini jer se radilo u tri smene.

Prvi krak Škurda – Krstac izgrađena je u kratkom vremenskom periodu od 16. janura do 25. februara 2016. Gradili su je vojnici 14. Kompanije – specijalizovane jedinice austrougarske vojske obučene i uvežbane za izgradnju uskotračnih i zupčastih železnica, u Austriji, Švajcarskoj, BiH, zajedno sa ratnim zarobljenicima i ojelenjem civilnih radnika. Dužina 2607 metara, visinska razlika 963 metra. Nosivost žičare po jednoj tovarnoj jedinici bila je 100 kilograma, ali je bila napravljena da po satu može transportovati 7500 kg tereta.

Drugi krak Škaljari – Krstac izradila je 23. kompanija za žičaru (23. Eisenbahn Kompanie), trasiranje je trajalo od 11. do 20. februara 1916. a izgradnja od 21.februara do 15 aprila. Ovaj krak je bio dugačak 3433 metara, sa visinskom razlikom od 1036 metara i mogla je transportovati 7500 kg tereta.

Oba kraka žičare bili su podjeljeni na sekcije, pod stanice. Svaku sekciju pokretao je benzinski motor od 25 KS, koji su ujedno prozivodili i osvjetljenje zbog noćnog rada tako da su pogoni i magacini bili osvetljeni.

Dva kraka žičare jedan od Škurde a drugi iz Škaljara stapalu su se na Krstac u jedan odnosno treći krak koji je vodio do Cetinja.

Treći krak Krstac – Cetinje. Radovi na ovom kraku su trajali od 1.aprila do 25.juna 1916.godine. U tom dijelu žičara nije bila opterećena visinskom razlikom pa prenos po pojedinačnom tovaru je bio 150 kilograma za razliku od transporta do Krstca čiji iznos je bio 100 kilograma.

Zanimljivo, teret koji je stizao iz stanica Škurda i Škaljari na Krstac nije trebalo prebacivati, pretovarati, fizički na početnu stanicu Krstac – Cetinje već su taj problem inžienjeri iz monarhije rešili sistemom povezivanja, visećim šinama pa se transport nastavljao bez pretovara tereta za Cetinje.

Treći krak Krstac – Cetinje dužinski je iznosio 12136 metara, penjao se od Krsca 949 mnv do stanice Krobotin 1146mnv na Golom brdu i odatle u padajućom putanjom do Cetinja na 635mnv. Ukupna nosivost po jednom satu je bila 11000 kilograma.

Imena stanicama, podstanicama, sekcijama davali su po svojim vojskovođama, i u tom segmentu se videla hijerahija pa tako najveća i najznačajnija stanica je nosila ime vrha u hijerarhiji.

U to vrijeme okupirana Crna Gora funkcionisala je sa uspostavljenom vojnom upravom na čijem čelu je Beč postavio generala Vebera fon Vebenaua komandanta 47. pješačke divizije, čovjeka koji je imao iskustva u postavljanju i organizovanju vlasti. Borbe koje je vodila 3.austrougarska vojska u Albaniji upravo su zahtjevale sigurnostu i mir u Crnoj Gori, kako bi mogli napredovati a logistika stizati preko Kotora žičarom do zaleđa i dalje na front.

Godinu ipo ratovanja i onako slabo ekonomski razvijenu Crnu Goru i njeno stanovništvo u potpunosti je iscrpilo, vladala je velika glad, nemaština. Prvih dana okupacije prema procjenama Generalnog guvernardurstva trebalo je obezbjediti dnevno 200.000 porcija hrane. Ministarstvo rata Austrougarske u martu 1916. godine odobrilo je 200.000 kukuruznog brašna, 70.000 kilograma pečenog kruha za prehranu vojske i stanovništva Crne Gore. Osim hrane bilo je potrebno pružiti i materijalnu podršku i logistiku za dalje napredovanje vojske prema istoku. Skoro sva sredstava su upravo transportovana ovom žičarom.

U ratnim dejstvima žičara nije mnogo stradala, dvije podstanice su izgorele, ali veliki problem su stvorili građani koji su odnosili delove sa stanica i podstanica žičara.

Nakon završetka rata i prestanka okupacije Crne Gore Amerikanci i saveznici bili su spremni djelmično porušenu žičaru ponovo staviti u funkciju.

Glasnik „Novo doba“ 1919. godine apelovao je na patriotizam i poziva građane na obnavljanje žičare Kotor – Cetinje.

„Naši dragi saveznici plemeniti Amerikanci, da bi nam ubrzali dovoz hrane koja se sve više gomilala u Kotoru dali su se na posao uređenja vazdušne željeznice Kotor-Cetinje. Pošto su dvije podstanice izgorele, a pojedini djelovi mašinerije uklonjeni, nabavka djelova će trajati duže vremena. Pošto ti djelovi nisu odnešeni van zemlje, apelujemo na patriotizam onih kod kojih se ti djelovi nalaze da ih vrate najbližim vlastima…“ pisao je tada galsnik „Novo doba“.

Žičara je odradila ono zašto je sagrađena, oštećena prestala je raditi krajem rata 1918. godine.

Za potrebe mirnodopskih vremena žičara nije više u upotrebi, sistem nije obnovljen, delovi nisu vraćeni …a bila je jako potrebna …

Izvor: www.bokanews.me marta 2015.

"Austrougarska žičara Kotor-Cetinje 1916" naziv je knjige autora Radojice Raša Pavićevića, koja je avgusta 2013. predstavljena široj čitalačkoj publici. Fotografije su iz knjige:

-------------------------------------------

Crna Gora raspisala konkurs za gradnju najduže žičare na svetu

05.08.2016.

Crna Gora je u četvrtak raspisala međunarodni konkurs za izgradnju žičare od Kotora preko Lovćena do Cetinja, koja bi s 14.7 kilometara bila najduža na svetu, rekao je novinarima gradonačelnik Cetinja Aleksandar Bogdanović.

“Ponude za predkvalifikaciju dostavljaju se do 5. novembra 2016. Nakon odabira koncesionara i izdavanja građevinske dozvole, gradnja žičare će, u zavisnosti od vremenskih uslova, trajati od 10 do 12 meseci”, kazao je Bogdanović.

Vožnja od Kotora do Cetinja trajaće 43 minuta.

O žičari Kotor – Lovćen – Cetinje govori se već duže vreme.

"Uverili smo se da postoji interes potencijalnih investitora, a posebno nas je ohrabrilo što su među njima kompanije koje su prepoznate kao najpouzdanije u oblasti gradnje žičara. Iz tog razloga, nadam se da će ovaj tender biti uspešno završen, čime bi valorizirali znatan dio potencijala, a pre svega napravili izuzetnu, a za regiju jedinstvenu turističku vezu nacionalnog parka Lovćen s primorjem”, rekao je Bogdanović.

(Fena)